در صنعت جوشکاری نیاز به تجهیزات مختلفی است که هر کدام از این تجهیزات نقش به خصوصی را در جوشکاری ایفا می‌کنند. یکی از ابزارهایی که در این صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرد، پانچ جوشکاری است. پانچ وسیله‌ای است که از آن برای علامت زدن بر روی سطوح استفاده می‌شود تا فرایند جوشکاری با دقت بیشتری انجام شود. در این مطلب به بررسی بیشتر پانچ در جوشکاری می‌پردازیم و با خصوصیات آن به خوبی آشنا خواهیم شد.
نقش اندازه‌گیری در جوشکاری
افراد جوشکار برای اینکه عمل جوشکاری را با کیفیت و دقت زیادی انجام دهند، نیاز به ابزارهای خاصی جهت اندازه‌گیری دارند. اندازه‌گیری و علامت زدن‌های پی‌درپی، جزو فرایندهای مهم برای هر پروژه جوشکاری است. در صورتی که اندازه‌گیری‌ها به درستی صورت نگرفته و بدون دقت کافی انجام شود، خروجی کار بسیار ضعیف و بی‌کیفیت خواهد شد. لذا افراد جوشکار باید با کمک ابزارهای مناسب، اندازه‌گیری و علامت‌زنی را به درستی انجام دهند. ابزارهایی که برای این کار مورد استفاده قرار می‌گیرند، باید از دقت کافی برخوردار باشند و کاملا قابل اعتماد باشند. مهمترین و معمولترین لوازمی که برای اندازه‌گیری و علامت زدن در جوشکاری استفاده می‌شود، شامل لوازمی چون خط‌کش‌های فلزی، اندازه‌گیری‌های نواری، مربع‌های فلزی T، مارکرهای نقطه‌گذاری و سنتر پانچ در جوشکاری می‌شود. پانچ‌ها یکی از مهمترین ابزارهایی هستند که هر جوشکاری باید یک یا چند نوع از آن را داشته باشد. در ادامه با این ابزار بیشتر آشنا خواهیم شد.
پانچ جوشکاری چیست؟
پانچ جوشکاری در واقع یک میله فلزی سخت با نوک باریک است که یک سر میله را نوک باریک و تیز و سر دیگر آن را یک بخش مسطح گسترده تشکیل می‌دهد. زمانی که جوشکار بخواهد از این وسیله استفاده کند، باید سر تیز پانچ را بر روی سطح قرار دهد. سپس با کمک ابزاری چون چکش، بر روی سطح گسترده آن کوبیده تا پانچ به خوبی با سطح تماس پیدا کند. طی ضربات و نیرویی که از بدنه میله به نوک پانچ منتقل می‌شود، بر روی آن نقطه یک علامت ایجاد می‌شود. در واقع نیروی حاصل از ضربات روی پانچ، باعث ایجاد علامت بر روی قطعه کار می‌گردد. پس همانطور که متوجه شدید، کاربرد اصلی پانچ جوشکاری، علامت زدن بر روی سطوح فلزات و خط‌گذاری با استفاده از علامتهای پی‌درپی است. مارکر پانچ مرکزی، بسیار دقیق است و در برابر گرما مقاومت بسیار بالایی دارد. از این ابزار برای کشیدن خطوط دقیق هم استفاده می‌شود. نکته‌ای که راجع به مارکر پانچ مرکزی وجود دارد این است که علامتهای حک شده توسط آنها به هیچ وجه پاک نمی‌شود. اگر به جای این ابزار از رنگ استفاده شود، اثر آنها بسیار موقت بوده و در برابر گرما به سرعت از بین می‌روند. اما خطوطی که با پانچ مرکزی ثبت می‌شود، در برابر حرارت بسیار مقاوم هستند. برای همین است که افراد جوشکار برای علامت زدن و کشیدن خطوط پی‌درپی، از پانچ مرکزی استفاده می‌کنند. پانچ‌ها برای ایجاد سوراخ و ایجاد تورفتگی بر روی قطعه کار مورد استفاده قرار می‌گیرند.
آیا پانچ در جوشکاری با پانچینگ در سایر صنایع تفاوت دارد؟
به طور کلی دستگاه‌های پانچ برای عملیات سوراخ کردن به کار برده می‌شوند. همانطور که در بسیاری از ادارات، از دستگاه پانچ کوچک برای سوراخ کردن ورق‌های کاغذی استفاده می‌شود. در سایر صنایع نیز به همین شکل بوده و با یک ابزار بزرگی به نام پرس پانچ، عمل سوراخ کردن فلزات و شکل‌دهی آنها انجام می‌شود. تنها تفاوت این است که پانچ‌های صنعتی بسیار بزرگ هستند و ورقاتی که زیر آنها قرار می‌گیرند، به راحتی سوراخ می‌شوند. زمانی که بخشی از قطعه یا ورق فلزی سوراخ می‌شود، بخش سوراخ شده به یک حفره جدید وارد می‌شود. حال این قطعات ممکن است بازیافت شده و دوباره مورد استفاده قرار بگیرند. در صورتی هم که نیازی به آنها نباشد، دور ریخته می‌شوند. به عملیات پانچ ورق، سوراخکاری ورق هم گفته می‌شود.
پانچ ورق فلزی و نحوه انجام آن
ورق‌های فولادی را میتوان با استفاده از دستگاه‌های متنوع، به راحتی پانچ کرده و سوراخ‌های ریز و درشتی بر روی آن اعمال کرد. بیشتر ورقاتی که مورد پانچ و سوراخکاری قرار می‌گیرند، از جنس فولاد، مس، برنج و آلومینیوم هستند. حال این بسته به کاربرد و نظر جوشکار دارد که چه سوراخ‌هایی بر روی آن ایجاد شده و چه اشکالی بر روی ورق فولادی پدید آید. خوب است بدانید بیشترین کاربردی که ورق‌های پانچ شده دارند، برای تولید لوازمی چون صندلی‌های حصاری، دیوارهای امنیتی و حصارها می‌باشد. با این تفاسیر میتوان گفت کاربرد پانچ در صنعت و پانچ ورقات فلزی، بسیار گسترده بوده و از آن استفاده زیادی می‌شود.
دستگاه پانچ ورق انواع زیادی دارد و به دسته‌های دستگاه پانچ ورق هیدرولیکی، پانچ ورق فلزی دستی، پانچ ورق با گیوتین ضربه‌ای و پانچ ورق با دستگاهcnc تقسیم می‌گردد. پرکاربردترین طرح‌های پانچ ورق عبارتند از ورق پانچ دایره‌ای، ورق پانچ مربع، ورق پانچ لوزی و ورق پانچ مشبک.
با انواع پانچ در جوشکاری و خصوصیات آنها آشنا شوید
پانچ مرکزی
همانطور که گفته شد پانچ مرکزی یکی از مهمترین پانچ‌ها در جوشکاری است. این ابزار برای علامت زدن مرکز یک سوراخ مورد استفاده قرار می‌گیرد. در صورتی که از مته برای این کار استفاده شود، احتمال حرکت مته به اطراف زیاد خواهد بود. نوک ابزار پانچ مرکزی یک زاویه بین 60 تا 90 درجه دارد. پانچ مرکزی‌ها به دو صورت دستی و اتوماتیک هستند که نوع اتوماتیک آنها بدون نیاز به چکش عمل می‌کند.
پین پانچ
برای داخل یا خارج کردن میخ‌های آهنی یا سایر اتصال‌دهنده‌ها از یک سوراخ، از پین پانچ استفاده می‌شود.
پیک پانچ
پیچ پانچ به پانچ مرکزی شباهت زیادی دارد و تنها نوک آن تیزتر بوده و دارای زاویه 40 درجه است. برای همین به کمک این ابزار میتوان سوراخ‌های بسیار باریک و عمیق‌تری نسبت به پانچ مرکزی ایجاد کرد. پس از آنکه سوراخ به وسیله پیک پانچ ایجاد شد، میتوان با کمک مته یا پانچ مرکزی آن را بزرگ‌تر کرد. پیک پانچ را با نام‌های دیگری چون پانچ نقطه‌ای و دات پانچ هم می‌شناسند.
پانچ رانشی
این پانچ که با نام‌های دیگری چون پین رانش یا پانچ خط نیز شناخته می‌شود، برای کمک در تراز کردن پیچ یا سوراخ میخ قبل از قرار دادن بست استفاده می‌شود. پانچ رانشی از یک انتهای مخروطی برخوردار است که از آن برای سوراخ‌های پیچیده نیمه تراز و دو جز جداگانه استفاده می‌شود. زمانی که پانچ در سوراخ‌ها قرار گرفته و به درون آن رانده می‌شود، قسمت نوک تیز آن دو عنصر را به هم تراز می‌کند. همین باعث می‌شود تا امکان قرارگیری آسان بست فراهم شود. نکته‌ای که راجع به پانچ رانشی وجود دارد این است که هرگز نباید روی نوک یا انتهای یک پین رانشی نیرو اعمال گردد.
پانچ انتقال
پانچ انتقال یکی دیگر از انواع پانچ‌ها بوده که از آن برای محکم کردن آستانه تحمل یک سوراخ استفاده می‌شود. زمانی که به این پانچ ضربه وارد می‌شود، مرکز آن سوراخ به سطح دیگری منتقل می‌شود. برای همین از آن جهت کپی کردن الگوهای سوراخ در یک قسمت استفاده می‌گردد.
پانچ و سوراخکاری در صنعت
عمل پانچینگ فرایند شکل‌دهی فلزات بوده که در آن با استفاده از یکی از ابزارهای پرس پانچ، به سطح نیرو وارد شده و پانچ وارد قطعه می‌گردد. این عمل سبب ایجاد و حفر سوراخ در محل مورد نظر می‌گردد. در واقع بیشتر عملیات سوراخکاری در جوشکاری، توسط ابزارهای پانچ دستی یا اتوماتیک صورت می‌گیرد.
آشنایی با سایر ابزارهای دستی در جوشکاری
به جز پانچ، لوازم دیگری نیز وجود دارند که در دسته ابزارهای دستی جوشکاری قرار دارند. در اینجا به چند مورد مهم و اصلی این لوازم اشاره می‌کنیم.
- انبرها: از انبر در جوشکاری، برای صاف کردن انتهای الکترودهای سیم تغذیه قبل از استفاده از مشعل جوشکاری استفاده می‌شود.
- چکش: یکی از مهمترین ابزارهای جوشکاری، چکش بوده که برای از بین بردن سرباره جوش به خصوص در جوشکاری SMAW استفاده می‌شود.
- چکش پین توپی و قلم تراش: این ابزارها که به ترتیب به Ball pein hammer و cold chisel معروفند، برای شکستن جوش‌های خراب در جوشکاری مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- انبردست: از انواع انبردست چون انبر قفلی، برای جابجایی قطعات داغ و یا جابجایی ایمن سایر فلزات استفاده می‌شود.
- برس سیم: در جوشکاری برای تمیز کردن سطح جوش‌ها، از ابزار برس سیم استفاده می‌شود.
- سیم چین: برای بریدن سیم الکترود در جوشکاری GMAW و FCAW از سیم چین استفاده می‌شود.
- اره هک: برای بریدن فلزها با سرعت کم و دقت بالا، از ابزار اره هک استفاده می‌شود.
جمع بندی
در این مطلب به بررسی ابزار پانچ در جوشکاری پرداختیم و با انواع پانچ آشنا شدیم. همانطور که متوجه شدید کاربرد اصلی پانچ در جوشکاری، سوراخ کردن و ایجاد تورفتگی بر روی قطعه کار است. زمانی که جوشکار بخواهد بر روی قطعه علامت‌گذاری نماید، نمی‌تواند از رنگ و ابزارهای این چنینی استفاده نماید. چرا که رنگ‌ها بر اثر حرارت در جوشکاری از بین رفته و پاک می‌شوند. برای همین به جای آن از ابزار پانچ استفاده می‌شود. علامت و نشان‌هایی که توسط پانچ روی سطح فلزات ایجاد می‌گردند، در مقابل حرارت تغییرناپذیرند و از بین نمی‌روند. از انواع پرکاربرد پانچ در جوشکاری میتوان به پین پانچ، پانچ مرکزی، پیک پانچ، پانچ انتقال و پانچ رانشی اشاره کرد.
